2020 Egitaraua

COVID-19ari buruzko lehen informazioak baino ez genituenean, koronabirusak jada egin zigun ongi etorria Twiterren, «¿Alguien quiere que le siga?» txioarekin. Izan ere, egoera latz hau hasi genuenetik umoreaz baliatu gara ezinegonari eta beldurrari aurre egiteko: hilkutxa-eramaileen memeetatik hasita komuneko paper faltari erreferentzia egiten dioten txisteetaraino. Ezer berririk ez. Brueghel Zaharraren pinturetan ikusi baino ez dago, XIV. mendeko izurri beltzak eragindako herioa nola lotsagorritzen duten. Agertokian, Alba Carballal eta —txantxak aparte, pandemietan oso aditua den— Dario Adanti izango ditugu, epidemien aurrean atera ohi zaigun irri urduri horren gainean hitz egiteko.

Mitologiak zein tradizio klasikoak badute bere alde umoristikoa, ironikoa edota sarkastikoa. Greziar mitologian, adibidez, Yambe da barrearen eta poesiaren jainkosa. Alabaina, ez dugu harengana jo beharrik izan, jainko-jainkosek eta pertsonaia mitologikoek txantxak eta, oro har, olgeta gustuko baitituzte. Satiroak, Zeus eta Loki dira adibideetako batzuk. Carlos Garcia Gual eta Berta Vias-Mahou adituak dira Antzinaroan eta mitoetan. Pertsonaia mitologikoenganako duten maitasun eta umorez betetako jakituria bereizgarri horrekin hitz egingo digute gaiari buruz.

2014an, Onda Cerok kulturari lotutako atal bat zuen ‘La Brújula’-n. Ostiral gauetan, Carlos Alsina, Ruben Amon, Manuel Jabois eta etsipenez oroitzen dugun David Gistau irratsaio-kideek serieak eta liburuak izaten zituzten hizpide, ‘La Cultureta’ saio autoparodikoan. Irrati komertzial batean kultur programazioa sartzea benetako erronka izan zen. Alabaina, Onda Cerok irratsaioa mantendu du, eta irratsaio-kideak eta jatorrizko programaren izena aldatu baditu ere¬— ‘Más de uno’ da orain, eta Carlos Alsinak zuzentzen du—, nortasun-seinale berak ditu —Woody Allen, Mary Beard, Mafia, Holokaustoa, trenak—. Gainera, gero eta jarraitzaile gehiago ditu, jaialdia tartean. Hasiera batean, ‘La Cultureta’ toki ezkutuetatik igortzen zen—Moretti-rengandik ihesi—; sekula ez, ordea, jaialdi hau bezain leku exotiko batetik. ‘Erreserba handiko’ edizio honetan, gurekin egongo dira “ustez kultur adituak” diren Guillermo Altares, Rosa Belmonte, Sergio del Molino eta Isabel Vazquez, eta, haien buruan, “Amon aita”.

Benito Perez Galdos Espainiako literaturaren idazle garrantzitsuenetako bat da, Cervantesen umorearen oinordeko zuzena, segur aski. Halaz ere, XVII. mendeko eleberri pikareskoaren eta gaur egungo “umore onaren” idazle garrantzitsuenen eragina ere nabari zaio, Dickensena, kasu. Umore fin, ironiko, burlari eta, zenbaitetan, garratza du. Aitzitik, haren helburua ez da irakurleak (hainbeste dira, eta hain zoriontsuak!) iraintzea, tragikomedia deskribatzea baizik. Haren heriotzaren mendeurrena dela eta, omenaldia egin nahi diogu, haren obra, eta, bereziki, umorea, gogora ekarriz, alderdi horri ez baitzaio sekula nahikoa garrantzia eman. Haren bizitza eta obra ezin hobeto ezagutzen duten bi gonbidatu izango ditugu: Rosa Belmonte eta Maria Elvira Roca Barea.

Hamar urtetan ozta-ozta, Woody Allen jenio izatetik munstro izatera pasa da, epaileak atzera botatako salaketa batengatik. Gizarteak pertzepzioz aldatu du: gero eta sentimentalagoa da, biktimista, erraz samintzen da, eta, askotan, errealitatea eta fikzioa nahastu eta eskubideak galtzea justifikatzen duten kausak babesten ditu. Gainera, sare sozialetan eta interneten, guztiak egundoko hedapena dauka. Edu Galanek ‘Woody Allenen sindromea’ deitu dio lintxamendu publiko horri, eta egia bada ere ez diela bakarrik umoristei eragiten, azken urteotan haietako asko izan dira helburu. Hain da bidegabea, ezen oso zaila den eraso horretatik babestea. Barre egitea beste erremediorik ez dago, Raul Cimasek egin zuenaren antzera, “hogeita bost amona” zituela, alegia, parodiatzen dituen istorioetan gezurra esatea, leporatu ziotenean.

Alberto Casadok eta Rober Bodegasek Pantomima Full duoa osatzen dute. Gizarteari orokorrean gorroto diote, eta horri buruzko esketx dibertigarriak egiten dituzte. Urbanita arrunta, 20-40 urte bitarteko belaunaldia, hura eta haren higuinak, apetak eta kezkak parodiatzen dituzte: “terrazaz terraza ibiltzea, paibonak eta gin-tonicak”. Umore zuria eta kostunbrista da, Internet bidez komunikatzen den belaunaldi baten nortasun eta bizimoduko ontasunak eta gaiztakeriak bete-betean asmatzen dituena. Borja Cresporekin solas egin ondoren hobeto ezagutuko ditugu bi “alproja” horiek. Mundiala izango da!

Atal honetan, gonbidatuak bere gustuko filmak aurkeztuko dizkigu, eta gogokoen dituen umorezko hamar sekuentziez hitz egingo du jaialdiko zuzendariarekin. Aurtengo edizioan, Ines Paris zinemagile eta gidoilaria izango da protagonista. Haren film ezagunenak dira ‘A mi madre le gustan las mujeres’ (2002); ‘Semen, una historia de amor’ (2005) (Daniela Fejermanekin egin ditu biak), eta ‘La noche que mi madre mató a mi padre’ (2016).