2019 Egitaraua 

Hamar urte hauetan lagun askok jarraitu eta mantendu dute jaialdia, sustatzaileek eta kolaboratzaileek, egileek eta artistek, aliatuek eta publiko fidelak kasu. Horregatik, gure hamargarren urtemuga haiekin guztiekin ospatu nahi dugu, urte hauetan guztietan eman diguten laguntzarengatik eskerrak emateko. Fernando Marías bezalako lagun on batek ere ezin zuen festara huts egin, eta umorezko bakarrizketa labur bat —espero dezagun—  prestatu du okasiorako. 

‘El verano en que mi madre tuvo los ojos verdes’ (Amak begi berdeak zitueneko uda) nobela krudela eta gordina da, hunkigarria eta poetikoa. Hasiera-hasieratik inpaktu ikaragarria dauka, eta soilik haren narratzaileak eta protagonistak, Aleksy-k, emandako tonu sarkastiko, ironiko eta adarjotzaileak eta komedia batetik aterata diruditen beste pertsonaia batzuen profilek arintzen dute. Ez ezazue galdu liburuaren egilea ezagutzeko aukera. Errumanian eta Frantzian izugarrizko arrakasta izan ostean gure herrialdean literatur fenomeno bat izaten ari da.

Ez galdu ‘A vivir que son dos días’ Cadena SERen aste-bukaeretako goizaldeetan programa liderraren zuzeneko saiora joateko aukera. Javier del Pino eta haren kolaboratzaile ospetsuak (Julio Rey, Juan José Millás, Ana Morgade) zuen zain daude.

Egunkarietako izokin-koloreko orrialdeak irakurtzea ez da barre egiteko aukera onena, antza. Egoera ekonomikoa ere ez dago txantxetarako, baina maiz umorera jotzen dugu gai ekonomiko —batzuetan—gogaikarriak tratatzeko.  Ekonomialarietatik hasita. Adibidez, J.K.Galbraith-ek ‘Economía y Humor’ (Ekonomia eta umorea) liburuaren egileak dioenez, “ekonomia ogibide moduan izugarri erabilgarria da ekonomialarientzat”.  Gure bi gonbidatuak, Marta Flich eta Fernando Trías de Bes, dira beste bi adibide. Azkenak dioen bezala, “umorea eta ironia ez dira zorroztasunarekin bateraezinak”.

Maruja Torres-en lanbide-ibilbidean agudezia, parodia eta umore garratza nagusitzen dira, ‘Por Favor’ eta ‘El Papus’ aldizkarietan hasi zenetik, nobela irri-egingarrietatik igaro (‘¡Oh, es él!’, ‘Ceguera de amor’) (Ene, bera da!, Maitasun-itsumena) eta egunkarietako kronika eta artikulu ahaztezinetaraino. Dioenez, “inoiz ez bezala zirkutik erretiratuta” dago, kazetaritza zein idazketatik, nahiz eta guretzat oso garrantzitsua izaten jarraitzen duen. Bazen jaialdian gure artean edukitzeko garaia!

Ja! Bilbao Umore Grafikoko V. Eskola Lehiaketaren epaia.

Nekez topatuko dugu Ana Morgade kolaboratzailetzat izan ez duen umorezko telebista-programaren bat.  Buenafuente-ren late show, ‘Zapeando’,  ‘El hormiguero’ eta ‘Tu cara me suena’ programetan ikusi ahal izan dugu, eta ‘El Club de la Comedia’ klasikoan aurkezle-lanak ere egin ditu. Kristalik gabeko betaurreko bereizgarri horien atzean, Morgadek metraileta baten pare hitz egiteko abilezia du, apenas arnasa hartu gabe. Hobe da, ordea, furiouser ez jartzea, orduan “zasca”-k botatzen hasten baita. Zer gerta ere, ez huts egin hitzordura. Aretoa aplauser-ez betetzea merezi du eta.

Andrei Kurkov erregimen sobietarraren pean hezi zen. Hildako hamsterrei eta Lenini eskaini zizkien lehen haur-idatziak. KGBrentzat lan egin zuen —japoniarreko itzultzaile gisa— eta Odesako presondegian zaintzaile —ezin txarragoa— izan zen. Esperientzia horri esker, Sobietar Batasunaren eta horren osteko garaien aditua da Kurkov, ez, ordea, haren ikuspegi ironiko eta bereizgarritzat duen umore beltzetik iragazi gabe. Sinestezina bada ere, Txernobylen inguruan hainbat istorio ditu kontatzeko.

Iban Zalduaren obran Borges, Monterroso, Córtazar edo Kundera bezalako egileen eragina nabarmentzen da, adibidez, joko literarioengatiko zaletasunean, fantasiaren eta egunerokotasunaren nahasketan eta ironiaren erabileran, inguratzen gaituen errealitatea islatzen duen ispilua bailitzan. Azalera zorrotz eta parodiko horretan proiektatu ziren ETAren kaputxak. Zalduari soilik umorerik arriskutsuena interesatzen zaio, denek gustuko ez duten hori.

Moralesen eta Repilaren azken liburuetako protagonistak arauetatik urrun daude. Adimen desgaitasuna duten eta beren gorputzaz eta sexualitateaz disfrutatzen duten lau emakumek ahotsa goratzen dute duintasuna urratzen duen guztiaren aurrean. Bestetik, aliatu feminista batek muturreko matxismoko kanpaina bat abiarazten du aldaketa soziala bultzatzeko asmoz. Bi autoreek feminismoa eta berdintasuna ikuspegi berritzaile bezain deserosoetatik jorratzen dituzte, barrea eta hausnarketa, maila berean, eraginez.

Gure garaiko gaztelaniazko literaturaren titulu ezagunen atzean —‘Sefarad’, ‘La noche de los tiempos’ (Garai urrunetako gaua) edo ‘Plenilunio’ (Ilargi betea) kasu— umorezko literaturan inolako erreparorik gabe murgiltzen den Antonio Muñoz Molina topa dezakegu. Haren obrak dira, besteak beste, ‘Los misterios de Madrid’ (Madrilgo misterioak), ‘Carlota Fainberg’ eta ‘Nada del otro mundo’ (Beste munduko ezer) kontakizunak. Bestalde, Elvira Lindoren gure omenduaren senarra da, karguan doakiolarik umore-sena.

Elvira Lindo izango da aurtengo saritua, bokaziozko umorista delako eta idatzizko obra guztian nahiz bizitzari aurre egiteko moduan umore-sena eta pentsaera bereizgarria dituelako. Saria jaso ostean, Txani Rodríguez idazlearekin arituko da solasean.  Hona hemen BBK Ja! Bilbaoren aurreko edizioetako sarituak: Tom Sharpe, Francisco Ibáñez, Ismail Kadaré, Robert Crumb, Julian Barnes, Fernando Trueba, John Cleese, Joyce Carol Oates eta Álex de la Iglesia. 

Sekzioaren entrega berri honetan, gonbidatuetako bat bere umorezko hamar sekuentziarik gustukoenen inguruan arituko da solasean jaialdiko zuzendariarekin. David Trueba idazlea eta ‘La buena vida’, ‘Soldados de Salamina’ edo ‘Vivir es fácil con los ojos cerrados’  filmen zuzendaria izango da edizio honen protagonista.